Reactie op Herindeling Gemeenten Groningen
Aanleiding en Probleemstelling
Uitgangspunt is het rapport Grenzeloos Gunnen van de Commissie “Bestuurlijke Toekomst Groningen”.
Het rapport bevat heel veel consultancy proza, maar de essenties zijn:
- De uitvoering van de nieuwe Participatiewet gaat naar de gemeenten. Deze wet komt in de plaats van de wetten Werk en Bijstand, Sociale Werkvoorziening en Wajong
- Delen van de AWBZ gaan over naar de wet WMO waarvoor de uitvoering bij de gemeenten ligt
- De jeugdzorg wordt gedecentraliseerd en gaat over naar de gemeenten.
- De bestuurlijke kwaliteit moet verbeteren
Achterliggend model voor de organisatie van de overheid bestaat uit:
- Gemeenten die de interface en het loket zijn naar de inwoners. Zij staan dicht bij de inwoners en krijgen dus zoveel mogelijk taken die rechtstreeks de inwoners betreffen
- Provincie krijgt de intergemeentelijke taken zoals infrastructuur, milieu, openbaar vervoer e.d.
- Het Rijk gaat over het landelijk beleid en wetgeving
In die zin passen de nieuwe taken dus heel goed bij de gemeenten. Probleem is dat de nieuwe taken complete afdelingen vereisen met voldoende gekwalificeerd personeel en een bepaalde minimum omvang om de nieuwe taken goed te kunnen uitvoeren. Vrijwel alle gemeenten zien aankomen dat zij dat niet voor elkaar krijgen op eigen houtje en zoeken het nu in samenwerking tussen omringende gemeenten. Als jij nou dat doet dan doe ik dit. Toegepast wordt vervolgens het idee van het Shared Service Center (SSC), een model van eind jaren 90. Dit model is gebleken veelal niet te werken, tenzij het om rechtlijnige uitvoering zoals de salarisadministratie en milieudienst gaat.
In de praktijk werkt de samenwerking dus niet naar behoren. Dat komt doordat het een geven en nemen is, met alle discussies en onduidelijkheid in de aansturing van dien. Je hebt als gemeente dus geen grip meer op wat de ander voor jou doet en omgekeerd. De controle door de gemeenteraad laat in zo’n constructie ook te wensen over, want wie gaat daar nou eigenlijk over. Er ontstaan eigenlijk meerdere kapiteins op 1 schip, waarvan een deel zich zelfs niet op het schip bevindt, maar op de wal. Dat staat goed georganiseerde gemeentelijke afdelingen in de weg, gaat straks ten koste van de dienstverlening en zal ook nog eens veel te kostbaar blijken. Een eenduidige aansturing is absoluut noodzakelijk om te zorgen voor een duidelijke doelstelling en lange termijn visie voor elke nieuwe afdeling. Daarbij hoort ook een adequate controle op de uitvoering, een goed personeelsbeleid dat zorgt voor deskundig en slagvaardig personeel en een democratische controle vanuit raadsleden.
De overheid stelt dat gemeenten, willen zij die taken goed kunnen uitvoeren, een omvang van 100.000 inwoners zou moeten hebben. Het aantal inwoners leidt gemiddeld tot een bepaald aantal werklozen, gehandicapten, zorgbehoevende voor maatschappelijk werk etc. en zo kom je op een bepaalde levensvatbare omvang voor afdelingen die daar de zorg voor gaan dragen. De deskundigen komen tot een optimale omvang van tussen de 50.000 en 90.000 inwoners. Te klein geeft te weinig ruimte aan kwaliteit en professionaliteit en te groot leidt tot grote afdelingen die een eigen koninkrijkje gaan vormen wat ten koste gaat van de samenwerking tussen afdelingen onderling, de klantgerichtheid, de flexibiliteit, en vaak ook te veel overhead.
Het tweede doel van de herindeling is om de omvang van het bestuur te verminderen (iedereen probeert overal op mee te sturen) en de kwaliteit te verhogen (deze wordt voor veel gemeenten onder de maat gevonden). Dus minder maar beter.
Alternatieve Combinaties
Het is dus zaak om zodanig te reorganiseren (herindelen dus) dat door combinatie van gemeenten er nieuwe gemeenten ontstaan, die wel de vereiste omvang krijgen om de nieuwe taken naar behoren uit te gaan voeren. Hier zijn er voor Bedum verschillende mogelijkheden voor en het rapport stelt voor om De Marne, Winsum en Bedum te combineren tot de nieuwe gemeente Hogeland. De voorstellen in het rapport gaan zoveel mogelijk uit van de bestaande samenwerkingsvormen tussen bestaande gemeenten. De herindeling moet verlopen volgens wettelijke voorschriften (Arhi; Wet Algemene Regels Herindeling), waarbij er veel aandacht is voor proces en draagvlak bij gemeenteraden, inwoners en regio. Vandaar dat het rapport aansluiting zoekt bij de bestaande samenwerkingsvormen. Andere combinaties zijn echter ook mogelijk. Bijvoorbeeld een combinatie van Bedum met de gemeente Groningen, een combinatie van Hogeland met Eemsdelta en zelfs is een ringgemeente om de stad Groningen een mogelijkheid (combinatie van Bedum, Ten Boer, Haren). Recent is er ook 4-gemeenten model bedacht met daarin: Bedum, Haren, Ten Boer, Loppersum, Eemsmond, Delfzijl. Dit model is “getuned” op 100.000 inwoners per gemeente.
Gemeente Hogeland
Dit is een combinatie van Winsum, De Marne en Bedum.
Voordelen:
- Sluit aan bij het huidige samenwerkingsverband
- Bestuurders, raadsleden en ambtenaren kennen elkaar
- Is allemaal dicht bij elkaar met soms vergelijkbare problemen (N361, DOMO verkeer, gaswinning etc.)
Nadelen:
- Omvang lijkt niet levensvatbaar nl ca 40.000 inwoners ipv 100.000
- Omvat krimpgemeenten dus op lange termijn zal toch weer een combinatie met andere gemeente moeten plaatsvinden
- Financieel niet gezond bij de start
- Weinig bedrijfsactiviteit dus moeilijke uitvoering van de Participatiewet die samenwerking met bedrijven vereist
Gemeente Hogeland + Eemsdelta
Dit is een combinatie van Hogeland en Eemsdelta (Haven en industriegebied Eemsmond, Delfzijl, Appingedam, Loppersum en delen van Slochteren en Oldambt).
Voordelen:
- Omvang is voldoende
- Soms gemeenschappelijke problemen zoals infrastructuur en gaswinning
- Voldoende bedrijvigheid in de gemeente
Nadelen:
- Aantal krimpende gemeenten met bijbehorende problematiek
- Relatief grote werkloosheid
- Gemeentebestuur gezien vanuit Bedum kan “verweggistan” worden
- Weinig relatie tussen Bedumers en werkgevers in de gemeente (ivm Participatiewet)
- Veel gedoe met samenvoeging ambtelijke apparaten
Randgemeenten om de stad Groningen
Dit is een combinatie van Ten Boer, Haren en Bedum.
Voordelen:
- Vergelijkbaar in hun relatie met de stad Groningen
- Geen krimpgemeenten
Nadelen:
- Omvang lijkt onvoldoende
- Gemeentehuis en dienstverlening vanuit Bedum een beetje vreemd, b.v. vanuit Haren ipv de stad Groningen die dichterbij is
- er is weinig wat ons verbindt, eigenlijk alleen dat stad Groningen in het midden ligt
Stad Groningen (volgens commissie)+ Bedum
Dit is een combinatie van stad Groningen, Ten Boer, Haren, deel Slochteren en Bedum.
Voordelen:
- Groningen heeft alle benodigde afdelingen die relatief eenvoudig kunnen worden uitgebreid
- Bedumers hebben een natuurlijke relatie met de stad
- Bedum profiteert van alles wat er in Groningen beschikbaar is (zorg voor veilgheid, GGZ, uitkeringsinstanties, scholen, vergunningen stelsel, openbare werken, etc) en krijgt daar ook een beetje democratische controle op
- Stadhuis relatief dichtbij; veel Bedumers werken in de stad
- Sluit beter aan op Participatiewet ivm grote aantal Bedumers dat werkt in de stad Groningen
Nadelen:
- Kans dat voorzieningen in Bedum op gebied van sport e.d. wat minder worden als Groningen moet bezuinigen
- Totaal ver boven de 100.000, dus nadelen van grote bureaucratische afdelingen
4-gemeenten model
Hierin is 1 van de 4 een combinatie van Haren, Ten Boer, Bedum, Loppersum, Eemsmond en Delfzijl.
Voordelen:
- Omvang voldoet
- Voldoende bedrijven in de gemeente, echter beperkt van belang voor Bedum
Nadelen:
- Veel te langgerekt oppervlak dus weinig cohesie
- Stadhuis voor sommige inwoners wel erg ver weg
- Veel krimpgemeenten met hun specifieke problematiek
In alle gevallen krijgen Bedumers minder te vertellen over hun eigen dorp en de voorzieningen die zij hebben opgebouwd. Dat is dus in alle gevallen een risico, die door het stellen van de juiste toetsingscriteria, het invullen van de juiste (bestuurlijke) voorwaarden en met een goede bestuurlijke vertegenwoordiging moet worden beperkt.